Makna Sebenar Homeopati


Makna Sebenar Homeopati
(SERUPA TETAPI TIDAK SAMA)
Mohamed Hatta Abu Bakar HMD (BIH)


Dr Samuel HAHNEMANN (1755-1843)Pengenalan

Ungkapan ‘serupa tapi tidak sama’ bukan suatu yang asing dalam dunia akademik. Beberapa bidang ilmu termasuk matematik menggunakannya bagi menerangkan maksud suatu konsep yang kelihatan seakan sama dengan konsep lain sedangkan pada hakikatnya tidak begitu. Kadang-kadang ungkapan ini digunakan oleh masyarakat umum bagi menerangkan sesuatu, tetapi mereka tersasul mengatakan ianya ‘sama tapi tidak serupa’.
Artikel ini bertujuan menjelaskan makna ungkapan di atas di sebalik istilah ‘homeopati’ iaitu nama bagi satu sistem perubatan alternatif. Betapa istilah ini disalaherti, sehingga pengamal novis homeopati dan Dewan Bahasa turut terjebak secara tidak langsung ke dalam kesilapan yang tidak disengajakan, akan diketengahkan. Kalau boleh, kita perbetulkan.
Di dalam bahasa Inggeris, homeopati ditulis sebagai homoeopathy atau kadangkala dieja homeopathy. Tetapi istilah homoeopathy sebenarnya berasal daripada perkataan Yunani (Greek) iaitu homoios dan pathos. Makna homoios dan pathos telahpun digunakan secara keliru di dalam sesetengah jurnal dan berita yang dikeluarkan oleh beberapa persatuan homeopati di Malaysia. Hal ini berlaku sama ada kerana kurang kepekaan terhadap pengertiannya ataupun salahfaham yang berlaku dalam pengajaran prinsip perubatan homeopati itu sendiri.
Natijahnya, adalah lumrah sekiranya terdapat lulusan homeopati di Malaysia menulis, "Homois bermaksud persamaan manakala pathos membawa pengertian penderitaan….." (Mohamad b Jolhi, Menanti Kelahiran, 1993: ms.1) Satu lagi contoh ialah "penawar itu dikatakan ‘homeopati’ kerana bahan asasnya berupaya menghasilkan ‘penderitaan’ (pathos = penderitaan) yang ‘sama’ (homeo = sama)" (Amalan Homeopati, Berita Homeopati, Ogos-Okt, 1992: ms. 68).
Implikasi Kesilapan
Justeru kesilapan di atas, kita dapati apabila digabungkan homoeo dan pathos yang mewujudkan istilah homoeopathy maka jadilah ia ‘sama penderitaan’ atau ‘sama penyakit’. Perkara yang dipandang kecil ini memberi implikasi yang cukup besar. Implikasi ini dapat ditunjukkan melalui kesilapan-kesilapan yang menjadi ekoran daripada kesalahan tadi, iaitu:
* Kesilapan pengertian
Pengertian yang diberikan oleh sebahagian besar pengamal homeopati terbit daripada premis asas tadi. Umpamanya, ada pengarang yang memberi maksud homeopati secara ringkas seperti "penderitaan yang sama" (Ahmad Khan Said, Mengenali Homeopati Melalui Rawatannya, 1986: ms.3) ataupun takrif yang panjang seperti homeopati "adalah suatu sistem perubatan yang mana ubat diberi berasaskan kepada persamaan yang ujud dalam dadah sewaktu ujikaji dengan gejala yang ada pada pesakit. Dengan lain perkataan persamaan antara pesakit dan ubat". (Apakah dia homoeopathy, Majalah Curentur, Nov. 1991: ms.5)
* Kesilapan prinsip
Kesilapan ini ialah kesilapan menterjemah beberapa ungkapan atau prinsip yang menjadi pegangan homeopati sedunia. Sebagai contoh:
  • ·        Similia similibus curentur diterjemahkan sebagai "biarlah yang sama diubati oleh yang sama" (Ahmad Khan Said, 1986: ms 2; Mohamad Jolhi, 1993: ms.1) atau "Persamaan dengan persamaan menyembuhkan". (Apakah dia homeopathy, Majalah Curentur, Nov. 1991: ms. 6)
  • ·        Law of Similars diterjemahkan sebagai "Hukum Persamaan" (Sulaiman Nordin, Sains Menurut Perspektif Islam, 1995: ms.198; Ahmad Khan Said, ms 2; Mohamad Jolhi, 1993: ms.9; Rawatan Sukan Homeopati, 1991: ms. 4)
  • ·        Like cured by like diterjemahkan sebagai "badan (zat) boleh dipulihkan oleh badan (zat) yang sama" (Sulaiman Nordin, 1995: ms.198)
* Kesilapan terjemahan petikan
Apabila pengamal homeopati memetik kata-kata daripada mana-mana tokoh, berlaku sama ada kesilapan memahami maksudnya atau kesilapan yang terbawa-bawa daripada kesilapan awal tadi. Ini berpunca daripada kegagalan dalam menterjemah ‘homeo’ dan ‘similar’ dengan tepat. Sebagai contoh, dikatakan Dr. Hahnemann merumuskan pendapat Hippocrates sebagai berikut: "Nampaknya penawar-penawar boleh menyembuhkan gejala-gejala yang ada persamaan dengan yang boleh dihasilkannya" (Amalan Homeopati, Berita Homeopati, Ogos-Okt. 1992: ms 65).
Sebenarnya kenyataan Hippocrates yang mengandungi perkataan similar itu berbunyi begini, "By similar things a disease is produced and through the application of the like, it is cured". Kerana itu terjemahan yang paling hampir sepatutnya berbunyi "Menerusi benda yang serupa penyakit itu terjadi dan menerusi aplikasi yang serupa ianya disembuhkan" (Mohamed Hatta Abu Bakar, Perubatan Homeopati, 1977: ms.1-2).
Punca Kesilapan
Kesilapan ini mungkin berpunca daripada pendidikan tidak formal yang diterima oleh sebahagian pelajar-pelajar homeopati di Malaysia. Mereka kurang memberi perhatian kepada bahasa asal atau aspek penting daripada ilmu yang diterima. Tetapi kesilapan ini juga barangkali berpunca daripada makna ‘similar’ yang mungkin diwariskan daripada guru yang dipelajari ataupun dikutip daripada kamus Dewan.
Di dalam Kamus DwiBahasa (terbitan DBP), perkataan similar (ms.1164) diertikan sebagai "semacam; sebentuk; sama (benda, ciri dll); serupa: both of them have - taste in music Kedua-dua mereka mempunyai citarasa yang sama dlm muzik". Similarity pula diertikan sebagai "perihal (sama) serupa; kesamaan; keserupaan".
Jika kita lihat perkataan same (ms.1101), di dalam kamus tersebut ia disamakan dengan "sama; tidak berbeza (rupa, keadaan dll); serupa;…." Di sini, tidak ada perbezaan di antara istilah "sama" dan "serupa". Sejauh mana tepat terjemahan Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP), kita boleh bandingkan dengan terjemahan beberapa buku atau kamus lain.
Makna sebenar
Jadi, sebelum kita kembali kepada istilah homeopati, kita lihat dahulu apa yang ditakrifkan oleh kamus Bahasa Inggeris terhadap perkataan similar. Di dalam Webster’s Dictionary Library (1980, ms. 293) similar diberi pengertian sebagai berikut: "like; resembling; exactly corresponding. -ity n. quality or state of being similar". Sementara perkataan same (ms. 278) diertikan sebagai "identical; not different; of like kind; unchanged; uniform; aforesaid". Di sini jelas perkataan similar dan same itu dibezakan. Bahkan hal ini diberi perhatian berat di dalam kebanyakan kamus berbahasa Inggeris.
Demikian juga halnya dengan erti perkataan homeopati, ia telah diberikan takrif yang tepat hampir dalam kesemua buku homeopati atau kamus yang berbahasa Inggeris. Kita petik satu contoh daripada buku yang dihasilkan oleh Dr. George Vithoulkas, Homeopathy Medicine of the New Man (1989):
"Hahnemann called his new medicine homoeopathy, a word taken from Greek homeos meaning ‘similar’, and pathos meaning ‘suffering’. Thus, homoeopathy means ‘to treat with something that produces an effect similar to the suffering’. (Vithoulkas, G., Medicine of the New Man, 1989: ms.16)
Di dalam kamus Webster’s Dictionary Library (ms.156), takrif homeopathy dijelaskan dengan maksud:
"the treatment of disease by the administration of very small doses of drugs which would produce in a healthy person effects similar to the symptoms of the disease".
Perkataan yang digunakan bagi menjelaskan maksud homeopati di sini ialah similar, bukan same. Ia sudahpun diseragamkan di dalam kamus-kamus bahasa Inggeris, demikian juga dalam kesemua buku-buku homeopati dalam bahasa tersebut. Seharusnya, penjelasan maknanya di dalam bahasa Melayu pun demikian. Di sini, saya tertarik dengan makna yang diberikan oleh Kamus Jururawat (kamus terjemahan yang diterbitkan oleh Fajar Bakti: ms.251) yang telah memberi erti perkataan similar dengan tepat bagi makna homeopathy, iaitu: "sistem perubatan berdasarkan teori ‘serupa menyembuh serupa’".
Kesedaran tentang perbezaan istilah similar dan same telah meluas di dalam bahasa Inggeris. Demikian juga kesedaran tentang istilah homeo dan homo. Mengenai ketidakarifan ahli alopati tentang perbezaan ini, Dr. Samuel Hahnemann sendiri pernah menulis secara sinis sebagaimana berikut:
"I shall alluded here to those who write and get printed homopathic and homopathy in place of homoeopathic and homoeopathy, thereby betraying that they are not aware of the immense difference between homo and homoeo, but consider the two to be synonymous.…… Do they not understand enough Greek to know that (alone and in combination) homo means common, identical, the same but that homoeo means only similar, resembling the object, but never reaching it in regard to nature and kind, never becoming identical with it?"
"The homoeopathic system of medicine never pretended to cure a disease by the same, the identical agent by which the disease was produced - this has been inculcated on the unintelligent opponents often enough but, as it seems, in vain;- no! it only cures by means of an agent never exactly corresponding to, never identical with the cause of the disease, but by means of a medicine that possess the peculiar power of being able to produce only a similar morbid state and this is the mode most in comformity with nature?"
"Cannot these persons feel the difference between ‘identical’ (the same) and ‘similar’?" (Jayasuria, A, Clinical Homoeopathy, 1993: ms.38)
Pengertian Dr. Burhanuddin
Betapa pentingnya makna bagi setiap istilah ini telah ditekan dan diberi makna dengan amat baik oleh tokoh pengasas homeopati dan pejuang tanah air, Dr. Burhanuddin al-Helmy. Kefahaman ini juga dapat dikesan di kalangan pengamal homeopati yang belajar secara langsung daripada beliau khususnya Prof. Dr. Mohammed Haji Yacob. Amat mengecewakan sekali apabila istilah yang menjadi tunjang falsafah perubatan homeopati ini tidak difahami dengan baik oleh penuntut homeopati dewasa ini.
Untuk membuktikan kenyataan ini, sekarang kita lihat huraian Dr. Burhanuddin al-Helmy berkenaan makna homeopati:
"Homeopathy berasal dari perkataan Greek. Homeo ertinya seperti, seakan-akan, semisal, serupa, seiras, seraksi. Pathy dari perkataan Pathos ertinya sakit atau penyakit, penanggungan sakit. Maksud homeopathy itu ialah cara perubatan yang seraksi atau cara mengubat orang sakit dengan ubat yang berkhasiat serupa dengan semboyan orang sakit itu". (Mohamed Hatta Abu Bakar, Homeopati: Perubatan Alaf Baru, 1999: ms. 85)
Di dalam bukunya ‘Falsafah Perubatan Homeopati’ yang tidak pernah diterbitkan dan kesemua artikel beliau di dalam majalah Persatuan Perubatan Homeopati Malaysia, nampak benar sikap hati-hati Dr. Burhanuddin dalam memahami dan menjelaskan falsafah perubatan homeopati. Beliau tidak pernah menukar perkataan serupa (similar) dengan perkataan yang mengelirukan. Perhatikan satu lagi contoh tulisan beliau:
"Homeopati ialah satu sistem ilmu perubatan yang mempunyai falsafah yang teguh, iaitu perubatan yang menggunakan kaedah SERUPA atau mengubat mengikut RAKSI atau mengubati seseorang sakit itu dengan ubat yang serupa semboyannya. Iaitu bila sesuatu ubat atau racun yang berkhasiat ubat dimakan oleh orang sihat akan membuat beberapa sakit dan penyakit maka ubat yang demikian itu bolehlah diubatkan atau menyembuhkan sesuatu penyakit atau sakit yang serupa dengan khasiat ubat itu."
"Cogan kata kaedah ini disebutkan dalam bahasa Latin: Similia- Similibus-Curentur. Ertinya: ‘Serupa dengan serupa boleh menyembuhkan.’" (Mohamed Hatta Abu Bakar, 1999: ms. 84-85).
Saranan Istilah
Apa yang dinyatakan oleh Dr. Burhanuddin itu amat bertepatan dengan makna yang diberikan dalam kuliah ilmu perubatan homeopati di peringkat internasional. Buku-buku dan nota kuliah mereka jelas seragam, termasuk dalam kamus bahasa Latin dan Inggeris. Persoalan pengamal homeopati di Malaysia kurang memahami atau tidak menitikberatkannya adalah persoalan yang berbeza. Tetapi yang jelas Dr. Hahnemann sendiri pernah menegaskan peri pentingnya pemahaman yang betul dan mengkritik mereka yang jahil mengenainya.
Berpandukan tulisan Dr. Burhanuddin al-Helmy dan pada pengamatan saya terhadap istilah atau perkataan yang dibangkitkan di sini, saya ingin menyarankan penggunaan dan penyeragaman istilah atau perkataan berkaitan. Saranan ini akan berupa rumusan bagi menyelesaikan isu kegagalan memartabatkan istilah yang tepat kepada perkataan asal "homeo" atau "similar". Istilah-istilah dan perkataan-perkataan itu ialah:
·        Homeo bermakna serupa
·        Homeopathy bermakna serupa - penyakit
·        Homo bermakna sama
·        Homogenous bermakna sama - jenis
·        Homosexual bermakna sama - jantina
·        Similar bermakna serupa, seraksi, seiras, semisal, seakan
·        Same (identical) bermakna sama (identikal)
·        Similia-Similibus-Curentur bermaksud ‘Serupa dengan serupa boleh menyembuhkan’.
·        Similimum diertikan keserupaan atau "serupa dalam hampir setiap aspek.
·        Law of Similars bermaksud Hukum Keserupaan atau Undang-undang Seraksi
·        Like cures like bererti ‘(Penawar) yang serupa menyembuhkan (penyakit yang mempunyai simptom sakit) yang serupa’.
Akhir kalam, boleh disimpulkan bahawa sememangnya ada yang serupa tetapi tidak sama. Yang serupa itu tidak sama dalam semua aspek. Ada yang sama, tetapi tidak sama dengan yang serupa. Dr. Samuel Hahnemann menganggap perkara ini sebagai asas bagi kefahaman terhadap falsafah dan prinsip ilmu perubatan homeopati. Saya percaya demikian jugalah halnya dalam bidang-bidang yang lain yang menggunakan konsep atau ungkapan ini.