Makna Sebenar Homeopati
(SERUPA TETAPI TIDAK SAMA)
Mohamed Hatta Abu Bakar HMD (BIH)
Pengenalan
Ungkapan ‘serupa
tapi tidak sama’ bukan suatu yang asing dalam dunia akademik. Beberapa
bidang ilmu termasuk matematik menggunakannya bagi menerangkan maksud
suatu konsep yang kelihatan seakan sama dengan konsep lain sedangkan pada
hakikatnya tidak begitu. Kadang-kadang ungkapan ini digunakan oleh
masyarakat umum bagi menerangkan sesuatu, tetapi mereka tersasul
mengatakan ianya ‘sama tapi tidak serupa’.
Artikel ini bertujuan menjelaskan makna
ungkapan di atas di sebalik istilah ‘homeopati’ iaitu nama bagi satu
sistem perubatan alternatif. Betapa istilah ini disalaherti, sehingga
pengamal novis homeopati dan Dewan Bahasa turut terjebak secara tidak
langsung ke dalam kesilapan yang tidak disengajakan, akan diketengahkan.
Kalau boleh, kita perbetulkan.
Di dalam bahasa Inggeris, homeopati
ditulis sebagai homoeopathy atau kadangkala dieja homeopathy.
Tetapi istilah homoeopathy sebenarnya berasal daripada perkataan
Yunani (Greek) iaitu homoios dan pathos. Makna homoios
dan pathos telahpun digunakan secara keliru di dalam sesetengah
jurnal dan berita yang dikeluarkan oleh beberapa persatuan homeopati di
Malaysia. Hal ini berlaku sama ada kerana kurang kepekaan terhadap
pengertiannya ataupun salahfaham yang berlaku dalam pengajaran prinsip
perubatan homeopati itu sendiri.
Natijahnya, adalah lumrah sekiranya
terdapat lulusan homeopati di Malaysia menulis, "Homois
bermaksud persamaan manakala pathos membawa pengertian penderitaan….."
(Mohamad b Jolhi, Menanti Kelahiran, 1993: ms.1) Satu
lagi contoh ialah "penawar itu dikatakan ‘homeopati’ kerana bahan
asasnya berupaya menghasilkan ‘penderitaan’ (pathos =
penderitaan) yang ‘sama’ (homeo = sama)" (Amalan
Homeopati, Berita Homeopati, Ogos-Okt, 1992: ms. 68).
Implikasi Kesilapan
Justeru kesilapan di atas, kita dapati apabila digabungkan homoeo dan pathos yang mewujudkan
istilah homoeopathy maka jadilah ia ‘sama penderitaan’ atau ‘sama
penyakit’. Perkara yang dipandang kecil ini memberi implikasi yang cukup
besar. Implikasi ini dapat ditunjukkan melalui kesilapan-kesilapan yang
menjadi ekoran daripada kesalahan tadi, iaitu:
* Kesilapan pengertian
Pengertian yang diberikan oleh
sebahagian besar pengamal homeopati terbit daripada premis asas tadi.
Umpamanya, ada pengarang yang memberi maksud homeopati secara ringkas
seperti "penderitaan yang sama" (Ahmad Khan Said, Mengenali
Homeopati Melalui Rawatannya, 1986: ms.3) ataupun takrif
yang panjang seperti homeopati "adalah suatu sistem perubatan yang mana
ubat diberi berasaskan kepada persamaan yang ujud dalam dadah sewaktu
ujikaji dengan gejala yang ada pada pesakit. Dengan lain perkataan
persamaan antara pesakit dan ubat". (Apakah dia homoeopathy, Majalah Curentur,
Nov. 1991: ms.5)
* Kesilapan prinsip
Kesilapan ini ialah kesilapan
menterjemah beberapa ungkapan atau prinsip yang menjadi pegangan homeopati
sedunia. Sebagai contoh:
-
·
Similia similibus curentur diterjemahkan sebagai "biarlah
yang sama diubati oleh yang sama" (Ahmad Khan Said, 1986: ms 2;
Mohamad Jolhi, 1993: ms.1) atau "Persamaan dengan persamaan
menyembuhkan". (Apakah dia homeopathy, Majalah Curentur,
Nov. 1991: ms. 6)
-
·
Law of Similars diterjemahkan sebagai "Hukum
Persamaan" (Sulaiman Nordin, Sains Menurut
Perspektif Islam, 1995: ms.198; Ahmad Khan Said, ms 2; Mohamad
Jolhi, 1993: ms.9; Rawatan Sukan Homeopati, 1991: ms. 4)
-
·
Like cured by like diterjemahkan sebagai "badan (zat)
boleh dipulihkan oleh badan (zat) yang sama" (Sulaiman Nordin,
1995: ms.198)
* Kesilapan terjemahan petikan
Apabila pengamal homeopati memetik
kata-kata daripada mana-mana tokoh, berlaku sama ada kesilapan memahami
maksudnya atau kesilapan yang terbawa-bawa daripada kesilapan awal tadi.
Ini berpunca daripada kegagalan dalam menterjemah ‘homeo’ dan
‘similar’ dengan tepat. Sebagai contoh, dikatakan Dr. Hahnemann
merumuskan pendapat Hippocrates sebagai berikut: "Nampaknya
penawar-penawar boleh menyembuhkan gejala-gejala yang ada persamaan dengan
yang boleh dihasilkannya" (Amalan Homeopati, Berita Homeopati,
Ogos-Okt. 1992: ms 65).
Sebenarnya kenyataan Hippocrates yang
mengandungi perkataan similar itu berbunyi begini, "By
similar things a disease is produced and through the application of the
like, it is cured". Kerana itu terjemahan yang paling hampir
sepatutnya berbunyi "Menerusi benda yang serupa penyakit itu terjadi
dan menerusi aplikasi yang serupa ianya disembuhkan" (Mohamed Hatta
Abu Bakar, Perubatan Homeopati, 1977: ms.1-2).
Punca Kesilapan
Kesilapan ini mungkin berpunca daripada
pendidikan tidak formal yang diterima oleh sebahagian pelajar-pelajar
homeopati di Malaysia. Mereka kurang memberi perhatian kepada bahasa asal
atau aspek penting daripada ilmu yang diterima. Tetapi kesilapan ini juga
barangkali berpunca daripada makna ‘similar’ yang mungkin
diwariskan daripada guru yang dipelajari ataupun dikutip daripada kamus
Dewan.
Di dalam Kamus DwiBahasa (terbitan DBP),
perkataan similar (ms.1164) diertikan sebagai "semacam;
sebentuk; sama (benda, ciri dll); serupa: both of them have - taste in
music Kedua-dua mereka mempunyai citarasa yang sama dlm muzik". Similarity
pula diertikan sebagai "perihal (sama) serupa; kesamaan;
keserupaan".
Jika kita lihat perkataan same
(ms.1101), di dalam kamus tersebut ia disamakan dengan "sama; tidak
berbeza (rupa, keadaan dll); serupa;…." Di sini, tidak ada
perbezaan di antara istilah "sama" dan "serupa".
Sejauh mana tepat terjemahan Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP), kita boleh
bandingkan dengan terjemahan beberapa buku atau kamus lain.
Makna sebenar
Jadi, sebelum kita kembali kepada
istilah homeopati, kita lihat dahulu apa yang ditakrifkan oleh kamus
Bahasa Inggeris terhadap perkataan similar. Di dalam Webster’s
Dictionary Library (1980, ms. 293) similar diberi
pengertian sebagai berikut: "like; resembling; exactly
corresponding. -ity n. quality or state of being similar".
Sementara perkataan same (ms. 278) diertikan sebagai "identical;
not different; of like kind; unchanged; uniform; aforesaid". Di
sini jelas perkataan similar dan same itu dibezakan. Bahkan
hal ini diberi perhatian berat di dalam kebanyakan kamus berbahasa
Inggeris.
Demikian juga halnya dengan erti
perkataan homeopati, ia telah diberikan takrif yang tepat hampir dalam
kesemua buku homeopati atau kamus yang berbahasa Inggeris. Kita petik satu
contoh daripada buku yang dihasilkan oleh Dr. George Vithoulkas,
Homeopathy Medicine of the New Man (1989):
"Hahnemann called his new
medicine homoeopathy, a word taken from Greek homeos meaning ‘similar’,
and pathos meaning ‘suffering’. Thus, homoeopathy means ‘to
treat with something that produces an effect similar to the suffering’.
(Vithoulkas, G., Medicine of the New Man, 1989: ms.16)
Di dalam kamus Webster’s
Dictionary Library (ms.156), takrif homeopathy dijelaskan
dengan maksud:
"the treatment of disease by the
administration of very small doses of drugs which would produce in a
healthy person effects similar to the symptoms of the disease".
Perkataan yang digunakan bagi
menjelaskan maksud homeopati di sini ialah similar, bukan same.
Ia sudahpun diseragamkan di dalam kamus-kamus bahasa Inggeris, demikian
juga dalam kesemua buku-buku homeopati dalam bahasa tersebut. Seharusnya,
penjelasan maknanya di dalam bahasa Melayu pun demikian. Di sini, saya
tertarik dengan makna yang diberikan oleh Kamus Jururawat
(kamus terjemahan yang diterbitkan oleh Fajar Bakti: ms.251) yang telah
memberi erti perkataan similar dengan tepat bagi makna homeopathy,
iaitu: "sistem perubatan berdasarkan teori ‘serupa menyembuh serupa’".
Kesedaran tentang perbezaan istilah similar
dan same telah meluas di dalam bahasa Inggeris. Demikian juga
kesedaran tentang istilah homeo dan homo. Mengenai
ketidakarifan ahli alopati tentang perbezaan ini, Dr. Samuel Hahnemann
sendiri pernah menulis secara sinis sebagaimana berikut:
"I shall alluded here to those
who write and get printed homopathic and homopathy in place
of homoeopathic and homoeopathy, thereby betraying that they
are not aware of the immense difference between homo and homoeo, but
consider the two to be synonymous.…… Do they not understand enough
Greek to know that (alone and in combination) homo means common,
identical, the same but that homoeo means only similar,
resembling the object, but never reaching it in regard to nature and kind,
never becoming identical with it?"
"The homoeopathic system of
medicine never pretended to cure a disease by the same, the identical
agent by which the disease was produced - this has been inculcated on the
unintelligent opponents often enough but, as it seems, in vain;- no! it
only cures by means of an agent never exactly corresponding to, never identical
with the cause of the disease, but by means of a medicine that possess
the peculiar power of being able to produce only a similar morbid
state and this is the mode most in comformity with nature?"
"Cannot these persons feel the
difference between ‘identical’ (the same) and ‘similar’?"
(Jayasuria, A, Clinical Homoeopathy, 1993: ms.38)
Pengertian Dr.
Burhanuddin
Betapa pentingnya makna bagi setiap
istilah ini telah ditekan dan diberi makna dengan amat baik oleh tokoh
pengasas homeopati dan pejuang tanah air, Dr. Burhanuddin al-Helmy.
Kefahaman ini juga dapat dikesan di kalangan pengamal homeopati yang
belajar secara langsung daripada beliau khususnya Prof. Dr. Mohammed Haji
Yacob. Amat mengecewakan sekali apabila istilah yang menjadi tunjang
falsafah perubatan homeopati ini tidak difahami dengan baik oleh penuntut
homeopati dewasa ini.
Untuk membuktikan kenyataan ini,
sekarang kita lihat huraian Dr. Burhanuddin al-Helmy berkenaan makna
homeopati:
"Homeopathy berasal dari
perkataan Greek. Homeo ertinya seperti, seakan-akan, semisal,
serupa, seiras, seraksi. Pathy dari perkataan Pathos ertinya
sakit atau penyakit, penanggungan sakit. Maksud homeopathy itu
ialah cara perubatan yang seraksi atau cara mengubat orang sakit dengan
ubat yang berkhasiat serupa dengan semboyan orang sakit itu".
(Mohamed Hatta Abu Bakar, Homeopati: Perubatan Alaf Baru,
1999: ms. 85)
Di dalam bukunya ‘Falsafah Perubatan
Homeopati’ yang tidak pernah diterbitkan dan kesemua artikel beliau di
dalam majalah Persatuan Perubatan Homeopati Malaysia, nampak benar sikap
hati-hati Dr. Burhanuddin dalam memahami dan menjelaskan falsafah
perubatan homeopati. Beliau tidak pernah menukar perkataan serupa (similar)
dengan perkataan yang mengelirukan. Perhatikan satu lagi contoh tulisan
beliau:
"Homeopati ialah satu sistem ilmu
perubatan yang mempunyai falsafah yang teguh, iaitu perubatan yang
menggunakan kaedah SERUPA atau mengubat mengikut RAKSI atau mengubati
seseorang sakit itu dengan ubat yang serupa semboyannya. Iaitu bila
sesuatu ubat atau racun yang berkhasiat ubat dimakan oleh orang sihat akan
membuat beberapa sakit dan penyakit maka ubat yang demikian itu bolehlah
diubatkan atau menyembuhkan sesuatu penyakit atau sakit yang serupa dengan
khasiat ubat itu."
"Cogan kata kaedah ini disebutkan
dalam bahasa Latin: Similia- Similibus-Curentur. Ertinya: ‘Serupa
dengan serupa boleh menyembuhkan.’" (Mohamed Hatta Abu Bakar, 1999:
ms. 84-85).
Saranan Istilah
Apa yang dinyatakan oleh Dr. Burhanuddin
itu amat bertepatan dengan makna yang diberikan dalam kuliah ilmu
perubatan homeopati di peringkat internasional. Buku-buku dan nota kuliah
mereka jelas seragam, termasuk dalam kamus bahasa Latin dan Inggeris.
Persoalan pengamal homeopati di Malaysia kurang memahami atau tidak
menitikberatkannya adalah persoalan yang berbeza. Tetapi yang jelas Dr.
Hahnemann sendiri pernah menegaskan peri pentingnya pemahaman yang betul
dan mengkritik mereka yang jahil mengenainya.
Berpandukan tulisan Dr. Burhanuddin
al-Helmy dan pada pengamatan saya terhadap istilah atau perkataan yang
dibangkitkan di sini, saya ingin menyarankan penggunaan dan penyeragaman
istilah atau perkataan berkaitan. Saranan ini akan berupa rumusan bagi
menyelesaikan isu kegagalan memartabatkan istilah yang tepat kepada
perkataan asal "homeo" atau "similar". Istilah-istilah
dan perkataan-perkataan itu ialah:
·
Homeo bermakna serupa
·
Homeopathy bermakna serupa - penyakit
·
Homo bermakna sama
·
Homogenous bermakna sama - jenis
·
Homosexual bermakna sama - jantina
·
Similar bermakna serupa, seraksi, seiras, semisal, seakan
·
Same (identical) bermakna sama (identikal)
·
Similia-Similibus-Curentur bermaksud ‘Serupa dengan serupa
boleh menyembuhkan’.
·
Similimum diertikan keserupaan atau "serupa dalam hampir
setiap aspek.
·
Law of Similars bermaksud Hukum Keserupaan atau Undang-undang
Seraksi
·
Like cures like bererti ‘(Penawar) yang serupa menyembuhkan
(penyakit yang mempunyai simptom sakit) yang serupa’.
Akhir kalam, boleh disimpulkan bahawa
sememangnya ada yang serupa tetapi tidak sama. Yang serupa itu tidak sama
dalam semua aspek. Ada yang sama, tetapi tidak sama dengan yang serupa.
Dr. Samuel Hahnemann menganggap perkara ini sebagai asas bagi kefahaman
terhadap falsafah dan prinsip ilmu perubatan homeopati. Saya percaya
demikian jugalah halnya dalam bidang-bidang yang lain yang menggunakan
konsep atau ungkapan ini.